HAYNAPE !

 

Bu yazıyı bir nevi toplumsal çağrı olarak kabul edebilirsiniz. Bu sebeple çok uzun olmaması için özen göstereceğim. İsterim ki, pek çok yüreğe ulaşsın ve olabildiğince fazla akılda kalsın. Sanırım, toplum olarak ihtiyacımız var, yenilenmeye, silkelenmeye ve iyiye.

Öyle özel bir kültür düşünün ki, yazılı kuralları, kanunları olmayan, buna rağmen insanların uyum sağladığı ve bu kurallarla yaşayıp, bakış açılarını da bu değerlerle bütünleştirebilmiş bir halk. Resmi kuruluşu, MÖ 500'lü yıllarda gerçekleşen bu özel devlet, daha da eski köklere dayanmaktadır. Oldukça köklü bir geçmişe sahip, medeniyeti takip eden ama kendi öz kültürlerine de bağlı bu halk, Çerkezlerdir.

Günümüzde yazılı kanun ve kurallara rağmen iflah olamayan insan için, yazılı olmayan kanunları düşünemiyorum bile. Yazılı olmayan yasalara uymanın ne denli ciddi bir toplumsal bütünlük ve bilinç gerektirdiğini özellikle tasavvur etmenizi rica ediyorum. Hele hele de kültürsüzlüğün, toplumsal yozlaşmanın, yalan ve cehaletin gitgide daha çok egemen olduğu günümüz yaşantısında. Bir halkın yazılı olmayan kurallara el birliği ile uygun davranmasının değerini bir düşünün. Bu değerli yapıyı anlamak açısından biraz açmak istiyorum.

Xabze, Çerkez kültüründe yazılı olmayan kurallar olarak bilinir. Bu kurallar içerisinde bulunan bir kavram var ki, tokattan beter, en ağır cezadan daha ağır. Çerkez olan dostlarım tahmin etmiştir ki, bahsettiğim kavram, “haynape”.

Ne yalan söyleyeyim, bazen haykırarak söylemek istediğim sözcük tam olarak bu işte, haynape! Bu sözcük Çerkez kültüründe çok ayıp, günaha yakın ayıp demektir. Fakat bu sözcüğü kullanmak da ayıptır. Şu inceliğe bakar mısınız? Haynape, öyle vara yoka kullanılabilecek bir sözcük değildir. Öyle zor kullanılmasının sebepleri var elbette. Haynape denildi mi birine, artık o insan toplum içine alınmaz, dışlanır ve yalnızlaştırılır. Yani bir nevi hapistir bu, kendi aklına, kendi vicdanına ve kendi ruhuna girilen bir hapis!

Haynape, toplumun değerlerini ayaklar altına alan ciddi boyuttaki ayıplar içindir. Adige Çerkezlerinde haynap, Kabardeycede ise “yemuk” olarak ifade edilir. Eğer bir Çerkeze haynape soğuş denmişse, o insan için en rezil durumdur. Haynap bilmeyen bir Çerkez, günah bilmeyen bir Müslüman gibidir. Günümüzde, Çerkezlere ait bu kültür, yaşadıkları ülkelerin kültürleriyle karışmış ve bir miktar asimile olmuş olsa da, haynap bilmeyen Çerkez yoktur.

Peki haynape neleri kapsar? Çok şaşıracaksınız bu kurallara. Hatta öyle ki bazı kurallara halen erişemediğimizi de göreceksiniz. Hepsini yazmayacağım bu kuralların ama özlem duyduklarımızı özellikle yazacağım.

·       Vatanını ve milletini sevmemek, hor görmek.

·       Vatanı ve milleti için gayret etmemek, çalışmamak.

·       Tarihini ve geçmişini bilmemek, öğrenmemek.

·       Halkını beğenmemek ve kötülemek.

·       Akraba evliliği yapmak.

·       Geçmişini kötülemek.

·       Büyüklerin ve yaşlıların değerini bilmemek, onların isteklerini yerine getirmemek.

·       Yaşlılara yardım etmemek, onları tehlikeden korumamak.

·       Kadınlarla tartışmak, onları üzmek.

·       Kadınlara gereken saygıyı göstermemek ve önem göstermemek.

·       Yaşıtları aleyhinde konuşmak ve eleştirmek ve üzmek.

·       Hangi milletten olursa olsun kadın ve çocukları düşman kabul etmek. (Düşmanın bile)

·       Kadınlara ait hal ve sırları başkalarına anlatmak.

·       Zorda kalan kadına yardım etmemek.

·       Erkeklerin öncelik ederek, kadına kucaklaşması, sarılması. (sokakta selamlaşma anında)

·       Kadının arkasından seslenmek, ona dokunarak durdurmak.

·       Elinde sigara olan bir erkeğin kadınla konuşması ve yanına oturması.

·       Kadının yanında at ve sığır gibi hayvanlara vurmak.

·       Geline kötü davranmak.

·       Çocukları güzel eğitmemek.

·       Çocuklara kötü davranmak, sokakta azarlamak.

·       Çocukların bulunduğu odada sigara içmek.

·       Yemek konusunda açgözlü olmak ya da cimri olmak, yemek beğenmemek.

·       Sokakta bir şeyler yemek, içmek veya sakız çiğnemek.

·       İçkiye düşkünlük, sarhoşluk, bu halde insanlara görünmek.

·       Misafiri memnun etmemek, gücendirmek, onunla tartışmak.

·       Misafirlikte edep dışı davranışta bulunmak.

·       Misafirlikte ev sahibine karışmak, ona emir vermek.

·       Misafirlikte yemek beğenmemek ya da seçmek.

·       Misafirlikte gereksiz yere çok konuşmak.

·       Misafirin yanında ondan daha gösterişli, daha pahalı elbiselerle bulunmak.

 

Bu kuralları okuyunca, -çoğu bizim kültürümüzde de var- demeyin lütfen. Elbette var, oraya bir itirazım yok ama kaybettiklerimizi yazsam çok uzun bir liste olacağına eminim. Üstelik, bu kurallar insan olmanın kuralları değil mi zaten? Çok daha güzel olan tarafı, bu kuralların Çerkez kültüründeki katılığı, herkesin uygun davranması. O güzel dansları, birbirinden güzel yemekleri, kız, erkek diye ayırmadan büyüttükleri çocukları, kadına verdikleri değer ile zarafeti besledikleri güzel yürekli, nazik Çerkezler. Başka türlü o estetikte bir dans oluşabilir mi zaten? Selam olsun, Çerkez dostlarıma.

Şu günlerde, gördüğüm, duyduğum, bildiğim ve artık şaşırmayacağım dediğim, pek çok olayın müsebbibi insanlar için de ben -haynape soğuş- demek istiyorum. Yalancı, dolandırıcı, ahlak yoksunu, onursuz, vatanı milleti için çalışmayan, kadına, çocuğa, hayvana şiddet gösteren ve hatta öldüren, insanları küçük gören, saygıyı bilmeyen,  cehaletten beslenen, maddi varlıkları ile insanları ezen, gösteriş budalası, açgözlü, geçmişini bilmeyen, öğrenmeyen, öğrenmeye de niyeti olmayan insanların dışarda kalmasını, aramızda olmamasını diliyorum. Size, haynape soğuş diye haykırıyorum! -Ne diyorsun, bizim anladığımız dilden söyle- diyorsanız; edep yahu!

E.E