YOKLUK MU? RİSK Mİ?

Altmış yaş ve üstü eski günleri anlatırken bahsettikleri, bizlerin anlamadıklarını düşündükleri, onların içini yakmış olan yokluk.

Eskiler anlatır: “Yokluk yıllarıydı, ayakkabı bulmak lükstü. Ayakkabımız eskir, altı delinirdi, biz altı delik ayakkabıyı yaptırıncaya kadar kullanırdık. Otobüs, yol bu günkü gibi değildi. Uçakla yolculuk diye bir kavramımız bile yoktu.  Yolculuklar uzun ve sıkıntılıydı. Valizlerin kendisi ağırdı zaten. Günlük hayatta kullanılan eşyalar önemliydi, dolmakalem, saat, kemer… Bu eşyaları alınca mutlu olurduk, genellikle bir adet olurdu herkeste. Hesap makinesi yerine, facit denilen mekanik hesap makineleri vardı. Dört işlem yapılabilirdi. Sigara birkaç çeşit satılırdı, parası olanlar Kent, olmayanlar Birinci kullanırdı. Evler sobalıydı, demlikler bakır, banyolarda hamam tası vardı, o da banyolu lüks bir evse, genellikle hamama gidilirdi. Şampuan, duş jelimiz yoktu, beyaz sabun her işimizi hallederdi. Giysilerimiz çok olmazdı, butikler, büyük mağazalar yoktu bizim zamanımızda, terziler vardı. Birkaç giysi yeterdi bizlere. Erkeklerin takım elbiselerinde kol içi astar mühimdi, beyaz olmalıydı, bu havalıydı. Kadın mantolarının yakası kürklü olurdu genelde. İpek, saten, tafta kumaşlar kadın giysileri için önemliydi. Genellikle evlerde dikiş makinası olurdu, neler neler dikerdik o makinelerle. Dikiş makinesi olan evlerin bile mutlaka terzisi de olurdu. Bizim konfeksiyon mağazası alışkanlığımız gibiydi terziler.

Buzdolabı çocukluk ve gençlik yıllarımızda bir lükstü, yoktu da. Tel dolaplarımız vardı, yiyecekler bozulmasın diye evlerde işlemden geçerdi. Mesela etlik dediğimiz günler vardı. Hayvanlar kesilir, etler kavurma yapılır, tenekelere basılır ve teneke ağzı lehimle kapatılırdı. Sebzeler konserve yapılır ya da kurutulurdu. Böylece tel dolaplarımız onlara raf olurdu. Salça evlerde yapılırdı, reçel, turşu, erişte, sirke hep evlerde yapılırdı.

Devlet memuru olmak mühimdi bizim zamanımızda. Maaşı olan, prestijli bir görevdi. Damadı devlet memuru olan, mutlu olurdu, kızım rahat edecek diye düşünürdü. Öyle genel bir üniversite sınavı yoktu. Her üniversite kendi bünyesinde sınav açardı. Dolayısıyla birkaç sınava girme şansımız olurdu. Kazandıklarımızın arasından seçim yapabilirdik. Meslek okulları oldukça donanımlıydı. Örneğin öğretmen okulları, zamanında pek çoğumuzu meslek sahibi yapmış, dinamik kurumlardı. Köy Enstitüleri çok önemli bir kuruluştu. Ülke bilincini geliştiren, büyüten, değerin varlığını anlatan, oldukça özel ve yine çok dinamik yapılardı.

Tüm bunlara ilaveten eklemeliyiz ki, eskiden yok olanlara takılmazdık, çünkü kimsede yoktu. Varlığını bilmediğimiz bir şeyin yokluğu da bizleri rahatsız etmiyordu. Ayıplar da dolayısıyla farklıydı, bizim zamanımızda. Kirli olmak ayıptı, eski giymek ayıp değildi. Toplum içindeki statüler, ilişkileri bu günkü kadar etkilemezdi. Mücadele elbette büyüktü fakat herkesin mücadelesiydi. Yaşam renklensin diye insanların bahaneleri vardı. Kahve içmek, gerçekten huzurlu, etliğimizden çıkan kavurma, gerçekten lezzetliydi. Bayramlar renkli, gazoz neşe aracı, dönme dolap mutluluk sembolüydü. Şimdi kalmadı o lezzetler. Yokluk yılları bizleri kenetlerdi, saygı ve hoşgörü daha yüksek değerlerdi. Şimdi sizler yokluğu bilmiyorsunuz.”

Böyle anlatıyor eskiler, keyifle…

Ya şimdi? Onların anladığı anlamda yokluk yok belki haklılar ama daha büyük şeyler var artık. Yokluk bu günün şartlarında “nesneye ulaşabilme gücünün olmayışı” ise, daha fazla var aslında. Var olanda çok var, yok olanda da hiç yok. Üstelik maddi olanaklara göre şekillenmiş günümüzün insanlık algısı, olmayanı kucaklayacak ortamı da saklar hale gelmiş. Şehirler büyümüş, binalar ayıpları da, yokluğu da gizler hale gelmiş. İnsanın insana ulaşımı bitmiş.

Riskler artmış, insanlar birbirlerinden çekinir hale gelmiş. İletişim bile güvenilir alanın dışında kalmış. Derdi olan derdini anlatsa adı ajitasyon, mutluluğu olan mutluluğunu anlatsa adı şımarıklık olmuş. Çünkü şartlar herkes için farklı grafiklerde değişmiş. Toplum, adaletli bir değişimi yaşayamamış.

Cebimizdeki telefonlar, ulaşılabilirliği arttırmış fakat dolandırıcılar için de bu fırsat olmuş. Tanınmayan numaralar açılmaz olmuş.

Banka hesapları dijitalleşmiş, bir elektrik kesintisi, paraya ulaşılamama sebebi olmuş.

Teknoloji insanları sosyal medya hesaplarına bağlamış, internet yoksa günlük iletişim sıfırlanmış.

Kış şartlarında ısınmak için doğalgaz, elektrik şart olmuş, kesintiler veya pahalılık ile üşümek kaçınılmaz olmuş.

Siber saldırı riskleri ile tüm dünya seferber olmuş, koruma önlemleri için geceler gündüzlere karışmış.

Ulaşım eskiye göre kolay olsa da, bir yolu kullanmanın maliyeti sırtlara yük olmuş.

Belki ağzı lehimle kapatılmış kavurmalarımız yok artık, marketten hızlıca almak mümkün ama gıda güvenilmez olmuş. Gıdaya ulaşmak ise günden güne zorlaşmış.

Hastalıklar değişmiş, sağlık riskli hale gelmiş. Tıp ilerlemiş olsa da, ilaçların kullanımı artmış, yan etkiler çoğalmış ve tanımlanamamış hastalıklar sınıfı değişmiş.

Hava kirlenmiş, su kirlenmiş.

Giysilere ulaşmak için mağazaya gitmeye bile gerek yokken, internetten tek tuşla bu mümkün iken, eski güzel giysiler gitmiş, yerine alelade ve sağlıksız kumaşlar gelmiş. Şıklıktan öte giysinin hafızası değişmiş, ulaşılabilirlik daha öne çıkmış ve bazı giysiler misyonunu tamamlamış.

Tel dolabın yerine buzdolabı olsa ne olur, içi boş kalmış. Bir de üstüne pahalı elektriği tüketen bir canavar olmuş.

Üniversitelerin sayısı çok daha fazla bu gün ama içi boşalmış. Meslek sahibi olmanın anlamı eskisi gibi iş bulabilmek değil, diploma sahibi olmak anlamına evrilmiş. Okulların birçoğu kolej olmuş ama bir taraftan da büyük paralar ödemek zorunluluğu doğmuş. Köy Enstitüleri kapanmış ama yerini büyük bir cehalet sarmış. Köy kente göçünce, kentin kültürü de değişmiş. 

Sabah uyandığımız andan itibaren yaşamak için aldığımız riskler artmış, nefes almak bile zehirli hale gelmiş.

Kapımız çalındığında riskli bulduğunuzdan, iyice sorgulamadan açamaz olmuşuz.

Günaydınlar bitmiş, akşam kahvelerinin anlamı Starbucks olmuş.

Şimdi sizlere soruyorum büyüklerim, yokluk diye anlattığınız o yıllar, ne de geri dönülesi değil mi? Hayatın her dönem yaşanan zorluklarına rağmen, yaşamın hakkını da verebilmek, o yıllar. Dört duvara mahkum, elimizdeki küçük dikdörtgen kutuların içinde geçen, bu denli riskli bir yaşam, yaşamdan gerçek mahrumiyet değil mi? Bunca riski gün içinde taşımak en büyük mutsuzluk sebebi ve yalnızlaşmak. İnsanların birbirinden uzaklaşırken, kalplerinin de soğuduğu bir dünya burası. Bunca riskle atılan her adımın da maliyeti büyük haliyle. Eskilerin bahsettiği yokluk mu, bugüne ait risk mi? Hangisi gerçek yokluk?

E.E